خواب و رویا

الحمدلله.

بدان که آنچه شخص در خواب خود می‌بیند بر دو نوع است:

۱- رؤیا (خواب خوبی که از سوی خداوند است).

۲- خواب‌های پریشان.

و این خواب‌های پریشان نیز به دو نوع تقسیم می‌شود:

۱- ترساندن شیطان.

۲- سخن درون (آنچه انسان در بیداری به آن فکر کرده و ذهنش را مشغول کرده است).

می‌توان گفت آنچه انسان در خواب می‌بیند سه نوع است:

۱- رؤیایی از سوی الله.

۲- ترساندنی از سوی شیطان.

۳- سخن درون (افکار انسان که در خوابش می‌آید).

آنچه در صحیح مسلم به شمارهٔ (۲۲۶۳) از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ روایت شده دال بر همین تقسیم است آنجا که پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرماید: ««نزدیک قیامت کمتر اتفاق می‌افتد که رؤیای مسلمان دروغ از آب درآید؛ و راستگوترین شما در زمینهٔ رؤیا، راستگوترین شما در سخن است و رؤیای مسلمان بخشی از چهل و پنج بخش نبوت است و رؤیا بر سه نوع است: رؤیای نیک که بشارتی است از سوی الله و رؤیای غمگین‌سازی که از سوی شیطان است و رؤیایی بر اساس سخنانی که انسان در درون با خود می‌گوید، پس هرگاه کسی از شما چیزی را دید که ناخوشایند بود برخیزد و نماز بگزارد و آن را به مردم نگوید…».

و از عوف بن مالک از رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ روایت است که فرمود: «رؤیا بر سه نوع است: از جمله ترس‌هایی که از سوی شیطان القا می‌شود تا با آن فرزند آدم را غمگین کند و از جملهٔ آن چیزهایی است که شخص در حال بیداری درونش به آن مشغول می‌شود و سپس آن را در خواب می‌بیند و از جملهٔ آن بخشی از چهل و شش بخش نبوت است» (صحیح سنن ابن ماجه: ۳۱۵۵).

و از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ از پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ روایت است که فرمود: «رؤیا سه [نوع] است: بشارتی از سوی الله و حدیث نفس و ترساندنی از سوی شیطان. پس هرگاه یکی از شما رؤیایی دید که از آن خوشش آمد اگر خواست آن را بازگو کند و اگر چیزی دید که آن را دوست ندارد آن را به کسی نگوید و برخیزد  و نماز بگزارد» (صحیح سنن ابن ماجه: ۳۱۵۴).

این‌ها برخی از احادیث نبوی است که نشان می‌دهد شخص رؤیا دیده باید در برابر آنچه در خواب می‌بیند چه آدابی را پیشه سازد:

۱- از ابوقَتاده روایت است که گفت: پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمود: «رؤیای نیک از سوی الله است و خواب بد از سوی شیطان، پس هرگاه کسی از شما خواب بدی دید که او را ترساند به سمت چپ خود آب دهان بیندازد و از شر آن به الله پناه ببرد که به او زیانی نخواهد رساند» (بخاری: ۳۲۹۲).

۲- از ابوسَلَمه روایت است که گفت: من گاه خوابی می‌دیدم که بر اثر آن مرا [مانند کسی که تب دارد] می‌پوشاندند، با این حال که تب نداشتم، پس ابوقَتاده را دیدم و این را به او گفتم. او گفت: از رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ شنیدم که می‌فرمود: «رؤیا از سوی الله است و خواب بد از سوی شیطان، پس هرگاه کسی از شما خواب بدی دید که آن را دوست نداشت سه بار به سمت چپ خود فوت کند و از شر آن به الله پناه ببرد که به او زیانی نخواهد رساند» (مسلم: ۲۲۶۱).

۳- از ابوهریره روایت است که گفت: رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمود: «هرگاه کسی از شما خوابی دید که آن را بد می‌داند به پهلوی دیگر شود و سه بار به سمت چپش آب دهان بیندازد و از الله خیر آن را بخواهد و از شر آن به او پناه ببرد» (صحیح سنن ابن ماجه).

۴- از جابر از رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ روایت است که ایشان فرمود: «هرگاه کسی از شما خوابی دید که آن را بد می‌دارد به سمت چپش سه بار آب دهان بیندازد و سه بار از شیطان به الله پناه ببرد و از پهلویی که بر آن خوابیده به پهلوی دیگر بخوابد» (مسلم: ۲۲۶۲).

۵- پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ تفاوت میان رؤیا (خواب نیک) و حلم (خواب بد) را بیان کرده است. از ابوسعید خُدری روایت است که ایشان از رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ‌ شنید که می‌فرمود: «هرگاه کسی از شما رؤیایی دید که دوستش دارد، آن از سوی الله است پس حمد الله را برایش به جا بیاورد و آن را بازگو کند و اگر چیزی جز آن دید که آن را بد می‌دارد این از سوی شیطان است، بنابراین از شر آن [به الله] پناه ببرد و آن را برای کسی بازگو نکند زیرا به او زیانی نخواهد رساند» (به روایت بخاری: ۷۰۴۵). بنابراین مشخص می‌شود که رویای نیک و خوشحال کننده از سوی الله است و خواب بدی که انسان از آن ناراحت می‌شود حلم است و از سوی شیطان است و باید از شر آن به الله پناه ببرد.

۶- از ابوهریره روایت است که رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمود: «… پس اگر یکی از شما چیزی را دید که دوست نداشت برخیزد و نماز بخواند و آن را به مردم نگوید» (مسلم: ۲۲۶۳).

۷- از جابر از رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ روایت است که یک اعرابی به نزد ایشان آمد و گفت: در خواب دیدم که سرم قطع شده و من در پی آن هستم، پس پیامبر ـ صلی الله علیه وسلم ـ ایشان را نکوهش کرد و فرمود: «از بازی کردن شیطان با خودت در خواب [کسی را] آگاه نکن» (مسلم: ۲۲۶۸).

می‌توان مهمترین آداب مربوط به خواب برای کسی که خواب بدی دیده را از این احادیث برگرفت که مهمترین آنها این آداب هستند:

۱- اینکه بداند این خواب بد از سوی شیطان است که می‌خواهد او را غمگین کند بنابراین باید شیطان را ناامید کند و به خوابی که دیده توجه نکند.

۲- از شیطان رجیم به الله پناه ببرد (اعوذ بالله من الشیطان الرجیم بگوید).

۳- از شر این خواب بد به الله پناه ببرد.

۴- سه بار به سمت چپ خود فوت کند (همراه با کمی آب دهان). با دقت در روایاتی که دربارهٔ این ادب آمده متوجه می‌شویم که در این احادیث از فوت کردن و آب دهان انداختن سخن به میان آمده که شاید منظور این باشد که شخص همراه با کمی آب دهن به سمت چپش فوت کند.

۵- اینکه آن خواب بد را برای کسی تعریف نکند.

۶- از پهلویی که بر آن خوابیده به پهلوی دیگر بخوابد، یعنی اگر بر دست چپ خود خوابیده بر پهلوی راست بخوابد و برعکس.

۷- اینکه برخیزد و نماز بخواند.

اگر بنده به این آداب پای‌بند باشد امید است که این خواب بد به او زیانی نرساند، چنانکه در این نصوص آمده است، و الله اعلم.