بارلىق گۈزەل مەدھىيىلەر ئالەملەرنىڭ پەرۋەردىگارى بولغان ئاللاھ تائالاغا خاستۇر.
بىرىنچى: سېلە-رەھىم يەتكۈزۇش ۋاجىپ بولغان تۇغقانلار توغرىسىدا ئۆلىمالار ئۈچ خىل كۆز قاراشتا بولغان. ئۇلار تۆۋەندىكىدىن ئىبارەت:
1-ئۆز-ئارا نىكاھلىنىش چەكلەنگەن تۇغقانلار.
2-ئۆز-ئارا بىر-بىرىدىن مىراس ئالىدىغان تۇغقانلار.
3-مىراس ئالسۇن ياكى ئالمىسۇن، پەقەت نەسەب تەرەپتىن بولغان تۇغقانلار.
يۇقىرىدىكى بۇ ئۈچ خىل قاراشنىڭ توغرىسى: 3- خىل كۆز قاراشدۇر. يەنى ئۇلارئېمىلداشلىق جەھەتتىن ئەمەس بەلكى نەسەب جەھەتتىن ئانا-دادا تەرەپتىن يېقىن بولغان تۇغقانلاردىن ئىبارەتتۇر.
ئەمما ئايالنىڭ تۇغقانلىرى ئەرنىڭ ۋە ئەرنىڭ تۇغقانلىرى ئايالنىڭ ئۇرۇغ-تۇغقانچىلىقنى ئۇلاش زۆرۈر بولغان يېقىنلىرى ھېسابلانمايدۇ.
بىر كىشى، شەيخ ئابدۇل ئەزىز ئىبنى باز رەھىمەھۇللاھدىن: سېلە-رەھىم يەتكۈزۇش ۋاجىپ بولغان تۇغقانلار قايسى؟ بەزى كىشىلەر ئايالنىڭ تۇغقانلىرى بۇ قاتارغا كىرمەيدۇ دەيدۇ؟ بۇ ھەقتە چۈشەنچە بەرگەن بولسىلا دەپ سورىغاندا، شەيخ جاۋاپ بېرىپ مۇنداق دەيدۇ: "يېقىن تۇغقانلار دېگەن نەسەب جەھەتتىن سىزگە ئانا-دادا تەرەپتىن تۇتىشىدىغان تۇغقانلاردىن ئىبارەت بولۇپ، ئۇلارنى ئاللاھ تائالائەنپال ۋە ئەھزاب سۈرىلىرىدە بايان قىلغان، بۇ ئايەتتە ئۇرۇغ-تۇغقانچىلىق ئوچۇق بايان قىلىنغان: وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَىٰ بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّـهِتەرجىمىسى: ئاللاھنىڭ ھۆكمىدە، ئۇرۇق - تۇغقانلار بىر - بىرىگە مىراسخور بولۇشقا (ياتلاردىن) ئەڭ ھەقلىقتۇر. [سۈرە ئەنپال 75-ئايەت].
يەنە بىر ئايەتتە: وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَىٰ بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّـهِتەرجىمىسى: ئاللاھنىڭ ھۆكمىدە، ئۇرۇق - تۇغقانلار بىر - بىرىگە مىراسخور بولۇشقا (ياتلاردىن) ئەڭ ھەقلىقتۇر. [سۈرە ئەھزاب 6-ئايەتنىڭ بىرقىسمى].
تۇغقانلارنىڭ ئەڭ يېقىنلىرى: ئاتا-ئانىلار، چوڭ ئانا-چوڭ دادا ۋە ئۇلارنىڭ پۇشتىدىن بولغان ئەۋلادلار، ئۇنىڭدىن كىيىنكىلىرى، ئاكا-ئۇكا، ئاچا-سېڭىللار ۋە ئۇلارنىڭ ئەۋلادلىرى، ئانا-دادا تەرەپتىن بولغان تاغا-ھاممىلىرى ۋە ئۇلارنىڭ ئەۋلادلىرى.
سەھىھ ھەدىستە بايان قىلىنىشچە، بىر كىشى پەيغەمبەرئەلەيھىسسالامدىن: ئى ئاللاھنىڭ ئەلچىسى! مېنىڭ ياخشىلىق قىلىشىمغا كىم ئەڭ لايىق؟ دەپ سورىغاندا، پەيغەمبەرئەلەيھىسسالام: ئاناڭ دەيدۇ. ئۇ كىشى: ئۇنىڭدىن قالسىچۇ؟ دېگەندە، يەنە ئاناڭ دەيدۇ. ئۇ كىشى: ئۇنىڭدىن قالسىچۇ؟ دېگەندە، يەنە ئاناڭ دەيدۇ، ئۇ كىشى ئۇنىڭدىن قالسىچۇ؟ دېگەندە، پەيغەمبەرئەلەيھىسسالام: داداڭ، ئاندىن يېقىن تۇغقانلىرىڭ دەيدۇ. [بۇ ھەدىسنى ئىمام مۇسلىم سەھىھ كىتابىدا كەلتۈرگەن. بۇ توغرىدا بايان قىلىنغان ھەدىسلەر ئىنتايىن كۆپ].
ئەمما ئايالنىڭ ئۇرۇغ-تۇغقانلىرى بولسا، ئۇلار ئەرگە نەسەب تەرەپتىن تۇغقان كەلمەيدىكەن، يېقىن ئۇرۇغ-تۇغقانلار قاتارىدىن ھېسابلانمايدۇ، ئەمما ئۇ ئايالدىن تۇغۇلغان پەرزەنتلىرىنىڭ يېقىن ئۇرۇغ-تۇغقانلىرى ھېسابلىنىدۇ". ئاللاھ تائالا ھەممەيلەننى توغرا يولغا مۇۋەپپەق قىلسۇن. [ئىسلام پەتىۋالىرى 4-توم 195-بەت].
ئەر-ئاياللارنىڭ تۇغقانلىرى بىر-بىرىگە يېقىن تۇغقانلاردىن ھېسابلانمىسىمۇ، ئۇلارغا ياخشىلىق، خەيرى-ئېھسان قىلىش كېرەك بولىدۇ، چۈنكى بۇمۇ ئەر-ئايال ئارىسىدىكى بىر-بىرىگە بولغان ھۆرمەت ۋە مېھرى-مۇھەببەتنى زىيادە قىلىشنىڭ سەۋەبلىرىدىندۇر.
ئىككىنچى: ئۇرۇغ-تۇغقانچىلىقنى ئۇلاشنىڭ يوللىرى ئىنتايىن كۆپ بولۇپ: ئۇلارنى زىيارەت قىلىپ تۇرۇش، ياخشىلىق قىلىش، خەيرى-ئېھسان قىلىش، كېسەللەرنى يوقلاش، ياخشىلىققا بۇيرۇپ، يامانلىقتىن چەكلەش قاتارلىقلاردىن ئىبارەتتۇر.
ئىمام نەۋەۋىي رەھىمەھۇللاھ مۇنداق دەيدۇ: "ئۇرۇغ-تۇغقانچىلىقنى ئۇلاش: ئۇرۇغ-تۇغقانلارغا ئۇلاش ۋە ئۇلىنىش ئېتىبارى بىلەن خەيرى-ئېھسان قىلىش، بەزى مال بىلەن ياردەم قىلىش بەزى ئۇلارنىڭ خىزمىتىنى قىلىش ياكى ئۇلارنى زىيارەت ۋە سالام قىلىش قاتارلىق ئىشلار بىلەن بولىدۇ". [مۇسلىمنىڭ شەرھىسى 2-توم201-بەت].
شەيخ مۇھەممەد سالىھ ئەلئۇسەيمىين رەھىمەھۇللاھ مۇنداق دەيدۇ: "ئۇرۇغ-تۇغقانچىلىقنى ئۇلاش دېگەن؛ ئۆز دائىرىمىزدىكى ئۆرپە-ئادەت ۋە كىشىلەر بۇرۇندىن داۋاملاشتۇرۇپ كەلگەن يولى بويىچە بولىدۇ، چۈنكى قۇرئان كەرىمدە ياكى پەيغەمبەرئەلەيھىسسالامنىڭ ھەدىسلىرىدە ئۇرۇغ-تۇغقانچىلىقنى ئۇلاشنىڭ تۇرى، مىقدارى ۋە شەكلى بايان قىلىنمىغان، پەيغەمبەرئەلەيھىسسالام بۇنى مەلۇم بىر ئىش بىلەن بېكىتمىگەن، بەلكى مۇتلەق قويۇپ قويغان. شۇنىڭ ئۈچۈن بۇنىڭ تەپسىلاتى ئۆزىمىز ياشاۋاتقان يۇرت ۋە مىللەتنىڭ ئۆرپە-ئادىتىگە قايتۇرۇلىدۇ. بىز ياشاۋاتقان يۇرت-مىللەتنىڭ ئۆرپە-ئادىتىدە ئۇرۇغ-تۇغقانلارغا سېلە-رەھىم يەتكۈزۇش سانىلىپ كېلىنىۋاتقان ئىشلار، ئۇرۇغ-تۇغقانچىلىقنى ئۇلاش ھېسابلىنىدۇ. تۇغقانلار ئارا سېلە-رەھىمنى ئۈزۈش سانىلىپ كېلىنىۋاتقان ئىشلار ئۇرۇغ-تۇغقانچىلىقنى ئۈزۈش دەپ ئېتىبارغا ئېلىنىدۇ". [ياخشى كىشىلەر باغچىسى ناملىق ئەسەرنىڭ شەرھىسى 5-توم 215-بەت.
ھەممىدىن توغرىنى بىلگۈچى ئاللاھ تائالادۇر.